Lần đầu tiên đi thực tế, tôi cứ mường tượng trong đầu những cảnh sinh hoạt được sắp xếp như trong những bức ký họa của những người đi trước. Rằng người ta sẽ ngồi yên đó cho mình vẽ. Buồn cười thật! Tôi cứ nhớ hoài cảm giác lạ lẫm đầu tiên khi đặt chân đến ngôi làng Chăm ở Phú Quý, Phan Rang. Mấy ngày đầu tôi cứ lặn lội đi khắp làng, không biết phải vẽ gì… vì, có thấy người ta ngồi như như trong tranh đã xem đâu. Đi đến đâu, tôi cũng chỉ toàn thấy nhà vách đất, xương rồng, hàng rào củi mang đậm chất Chăm. Đẹp thật đấy, nhưng chỉ dành cho dân hội họa. Tôi nhớ lời thầy nói mà hơi hối hận, rằng năm đầu tiên chỉ nên đi trong thành phố, để có gì thì thầy sẽ hướng dẫn thêm. Nhưng dù sao, cũng là lần đầu tiên đặt chân đến đây, nên tôi muốn được nhìn, và muốn ghi lại những góc cạnh đẹp của ngôi làng thú vị này vào ống kính. Dù sao thì, một người từng đam mê nhiếp ảnh như tôi cũng không thể bỏ qua cơ hội ghi lại sự mộc mạc của một ngôi làng truyền thống qua những cuộn phim trắng đen đã mang theo. Những gương mặt khắc khổ của các cụ già và ánh mắt tròn xoe ngộ nghĩnh của những đứa trẻ là một lực hút thật khó cưỡng lại. Nhũng đứa trẻ rất chịu khó theo tôi, và luôn sẵn sàng ngồi nhìn tôi hàng tiếng đồng hồ. Gương mặt các em bé thật hay – thu hút lạ kỳ. Những ánh mắt tròn xoe, bỡ ngỡ và thích thú… Thế là, tôi lấy giấy ra…, bỏ hẳn ý định sẽ quay về Sài Gòn chọn đề tài khác. Sẽ không có trước mặt tôi những gì như tôi nhìn thấy trong tranh. Và tôi cũng sẽ rất khó ký họa lại những sự chuyển động của người lớn trong năm đầu tiên này. Nhưng, luôn có những đứa bé ẵm em đứng nhìn tôi hàng giờ liền; luôn có những ánh mắt mở to cho tôi ký họa chân dung mà không bao giờ chán. Tôi không có khả năng ghi lại trên bức vẽ trong khoảnh khắc các em nở nụ cười ngây thơ chân chất, nhưng tôi cảm nhận được cái hồn đó đã len lỏi vào trong tôi. Một cảm giác mới mẻ và lạ lẫm.
Phú quý, ngày… tháng 12 năm 2000
“ Lần đầu tiên đi thực tế. Đúng là thực tế không như mình tưởng tượng. Nhưng, cảm giác mới lạ lùng làm sao! Những ngôi nhà tranh vách đất, những bờ rào bằng củi xiêu vẹo, những gương mặt khắc khổ hồn Chăm. Chân chất đến nao lòng… Sao cảm thấy một sự mâu thuẫn đến kỳ lạ. Trong chính cái nghèo đó, cái đẹp mới được cảm nhận. Rồi mai này, khi làng giàu lên, sẽ thay thế những ngôi nhà vách đất này là bức tường xi măng lạnh lẽo, thay thế bờ rào xiêu vẹo này này hàng rào kẽm gai sắc cạnh. Cuộc sống khá hơn, nhưng đến lúc đó, có thể còn được cảm nhận về cái đẹp như thế này không? ”
“ Những đứa bé! Ôi gương mặt và ánh mắt của chúng! Lạ lẫm và ngây ngô! Sự chăm chú khi chúng nhìn mình vẽ làm mình có được cảm giác rằng mình rất quan trọng! Nói ra chắc những người cùng đi sẽ buồn cười, nhưng mình thật sự cảm thấy vui sướng làm sao! Lâu lắm rồi mình mới được cười vui một cách thật sự…”
“ Ngày hôm nay đã đi bộ thật nhiều, nhưng cũng đã được thấy thật nhiều. Càng đi sâu vào trong làng,càng cảm thấy trở nên thân thuộc. Cũng vườn cây, ruộng lúa, con mương,tiếng chó sủa, y như ở quê mình. Khác là có một bến nước để mọi người ra tắm rửa, giặt giũ. Cảm giác thật thanh bình. Được mấy cô gái Chăm dạy cho vài tiếng chào hỏi, nhưng lại thấy tụi nhóc cười rúc rích. Chắc là dạy nói bậy rồi…Niềm vui của mấy đứa bé thật đơn giản, nhìn chúng cười thật nhẹ nhõm làm sao! ”
“Mấy bạn học năm 2 ghé Phú Quý chơi, rồi rủ về Sơn Hải, một làng chài ven biển cách đó 15 km. Noel rồi, tự thưởng cho mình một ngày thư giãn. Trời ạ! Sơn Hải cũng thật là đẹp! Đi trên con đường gập ghềnh qua những vách núi đá thật ấn tượng thì cuối con đường đột ngột hiện ra một ngôi làng nhỏ nằm dài trên bãi biển. Rồi những đồi dương toàn cát và cát. Những dãy đồi cát nhìn từ xa có những đường sắc cạnh như lát cắt.Tuyệt vời nhất là những ốc đảo nước ngọt. Có gì lạ hơn thế! Giữa một vùng mênh mộng toàn cát lại có những hồ nước ngọt lớn nhỏ xanh trong.Tắm biển xong, leo lên núi cát, hét vang trời, rồi nhào xuống hồ nước ngọt. Ở làng quê hẻo hút ở miền trung lại có một nơi tuyệt vời như thế này đây! Bao nhiêu nỗi buồn đều tan biến! Gào thật to! Hát thật to! Đã có tiếng gió và tiếng biển cùng hòa nhịp. Một cảm giác sung sướng lâng lâng! Cảm giác căng thẳng, những suy nghĩ về người ấy đã tan biến tự lúc nào…nỗi buồn ấy đã như cát ở đây chảy hết qua lòng bàn tay. Nằm giữa rừng dương, dưới làn gió hiu hiu, giấc ngủ đến thật nhẹ nhàng…”
Bạn có bao giờ cảm nhận được ánh sáng của cát chưa? Thật lạ lùng làm sao! Khi tỉnh giấc bởi những giọt nước mưa len lỏi rơi xuống, tôi vẫn thấy bừng sáng một ánh nắng hắt vào mặt mình. ” Mưa nắng? ”, tôi nghĩ thế và nhìn lên bầu trời… nhưng thật lạ, bầu trời âm u xám xịt đầy mây, và mưa càng rơi nặng hạt. Lúc đó, lần đầu tiên trong đầu tôi xuất hiện một từ mới, ” nắng cát ”. Ánh nắng hắt sáng ngời gương mặt tôi không phải là ánh nắng mặt trời, mà là ánh nắng của cát. Dẫu bầu trời xám ngoắt, mưa to, vẫn không sao làm dịu đi ánh sáng vàng rực của cát.
“ Tôi nằm đây
Giữa rừng dương im vắng .
Nắng cát,
Hắt mặt sáng ngời .
Những câu hát à ơi …
Không còn chơi vơi nữa .
Tình yêu đôi lứa …?
Giờ chẳng là chi …
Ôi đời có nhiều khi,
Vui ghê gớm !
Dẫu đã buồn ghê gớm ! …
Những khoảnh khắc tuyệt vời …
Tuôn rơi …..
À ơi ! ”
Đó là đầu tiên tôi đi thực tế… Vụng về và bỡ ngỡ… Nhưng cũng mở ra cho tôi nhiều cảm giác mới mẻ. Tôi đã từng đi nhiều nơi, nhưng những lần đó, chỉ là những lần đi du lịch, lướt qua bằng vẻ bề ngoài hời hợt. Bây giờ, tôi đi, để quan sát, để học cách nhìn và cảm nhận. Tôi không biết những người cùng đi với mình có suy nghĩ gì, nhưng với tôi, ấn tượng thực tế đầu tiên thật là quan trọng. Bài thực tế của tôi được 8 điểm. Lần đầu tiên tôi đưa những cảm nhận thực tế vào trong bài sáng tác, về những em bé làng Chăm.
...
Year 1: Curious Phan Rang
I had imagined before the trip that it would be like those sketches that the older students drew. That people would sit still for me to draw. How naïve! I still remember what a stranger I was when I came to a Cham village in the Prosper Island. During the first days I was roaming about the village not knowing what to draw, since they wouldn’t sit for me like I thought at all. All the houses were earthen-walled, surrounded by cacti and wooden rails. How beautiful, but they were for painting students. My professor had adviced me to choose a city site for the first year, so he could be around for help. But after all I had made my presence here, I must do whatever I could. I would look around and take pictures of this interesting village. Being a photographer myself, I would take the chance to have nice black-and-white pictures of the simple, traditional lives. It was hard to resist those old wrinkled faces and young rolled eyes. Kids followed me and would sit by me for hours. Kids faces were so interesting. Their big rolled eyes showed a mixed expression of fear and excitement. So I took out the paper, dropping the intention to go back to Saigon for another topic. While I couldn’t find what I had had in mind, I was able though to be presented with these children holding their younger brother or sister, who would follow me for hours. I couldn’t be bored with these big rolled eyes. I wasn’t good enough to capture their spontaneous smiles, but I could feel how their healthy souls penetrated mine. How strange and unfamiliar a feeling.
Prosper Island, December the…, 2000
“Your first extra-curricular trip. Yeah, reality is not like what you had in mind. But its far from disappointing. Thatched-roofs, earthen-walls, wooden rails and typical Cham ascetic faces. How sadly authentic… What a paradox! Poverty and beauty. One day when the villagers become less poor, they will replace earthen walls with cold cement ones, and fragile wooden rails with sharp steel rails. Life will be better, but the village’s beauty may not remain the same”.
“And kids! You must see their faces and eyes. How curious and naïve. The extent of attention they pay to your drawing make you feel like a very important person! If you tell other students about this, they will find it weird, but these kids really make you happy. It has been such a long time before you can laugh joyfully…”
“You have walked a lot but seen only a few. The further you go into the village, the more familiar it looks. You see gardens, fields, streams, barking dogs, just like in your home village. Only there is a public quay where people bathe and wash clothes. How peaceful! Some Cham girls have taught you a bunch of Cham small talk, but when you speak the kids laugh. You wonder if they teach you swear words… How simple their fun is and how it lightens your heart to see them laugh!”
“Some of the somophores stop by Phu Quy and then asks you to join them for Son Hai, a fishing village about 15 km nearby. It’s Christmas time, so you can reward yourself a bit of rest. My God, Son Hai is very beautiful too! You are going along a rough road across rugged cliffs when suddenly the village appear before your eyes, modestly locating itself on a beach, admist sand hills where pines grow. Looked from afar, these hills make sharp contures against the sky. But the true wonders are the freshwater oases. What could be more marvellous? Clear fresh water lakes, big and small, admidst sandhills. It goes beyond expectation to find such a paradise in a secluded place in the central countryside! Gone are all the sorrows! Loud are the shouts and songs! And the wind and the sea join you in a symphony. You feel happy and elated! You forget your stressful thoughts about him… your sorrow is gone like sand pouring through your fingers. And while you are lying under the pines enjoying a breeze, you gently fall into sleep…”
Have you ever realized that sand shines? What a wonder! When I woke up to the rain drops that fell from branches, I felt touched by a source of light. “Sunny rain?” I wondered and looked at the sky… but actually it was still cloudy and raining heavily. And then a new concept formed itself in my mind, it was “sand shine”. The light that radiated my face was not from the sun, but sand it self. Even though the sky was dark with coulds and the rain was heavy, they couldn’t blur the brilliantly golden light of sand.
“There I lie admidst the quiet pine forest.
With sand shine lighting my face to its best.
My lullabies are no longer lost.
Couple happiness becomes meaningless.
How life rewards me with such ectasy
(after all those sorrows)!
Moments of wonders
Falls…
Oh my goodness!”
It was my first extra-curricular trip. How awkward and curious. It opened me to new perceptions. I had travelled widely but only as a shallow tourist. This trip was for observation and realization. I didn’t know what my friends gained, I myself got important lessons. My report got an 8 grade. Those Cham kids made their way into my works. And they would go on to do so.
