Năm năm và một sự khởi đầu - 2

phần 2 - CẢM NHẬN THỰC TẾ

Năm1 : Phan Rang - sự mới mẻ và lạ lẫm…

Lần đầu tiên đi thực tế, tôi cứ mường tượng trong đầu những cảnh sinh hoạt được sắp xếp như trong những bức ký họa của những người đi trước. Rằng người ta sẽ ngồi yên đó cho mình vẽ. Buồn cười thật! Tôi cứ nhớ hoài cảm giác lạ lẫm đầu tiên khi đặt chân đến ngôi làng Chăm ở Phú Quý, Phan Rang. Mấy ngày đầu tôi cứ lặn lội đi khắp làng, không biết phải vẽ gì… vì, có thấy người ta ngồi như như trong tranh đã xem đâu. Đi đến đâu, tôi cũng chỉ toàn thấy nhà vách đất, xương rồng, hàng rào củi mang đậm chất Chăm. Đẹp thật đấy, nhưng chỉ dành cho dân hội họa. Tôi nhớ lời thầy nói mà hơi hối hận, rằng năm đầu tiên chỉ nên đi trong thành phố, để có gì thì thầy sẽ hướng dẫn thêm. Nhưng dù sao, cũng là lần đầu tiên đặt chân đến đây, nên tôi muốn được nhìn, và muốn ghi lại những góc cạnh đẹp của ngôi làng thú vị này vào ống kính. Dù sao thì, một người từng đam mê nhiếp ảnh như tôi cũng không thể bỏ qua cơ hội ghi lại sự mộc mạc của một ngôi làng truyền thống qua những cuộn phim trắng đen đã mang theo. Những gương mặt khắc khổ của các cụ già và ánh mắt tròn xoe ngộ nghĩnh của những đứa trẻ là một lực hút thật khó cưỡng lại. Nhũng đứa trẻ rất chịu khó theo tôi, và luôn sẵn sàng ngồi nhìn tôi hàng tiếng đồng hồ. Gương mặt các em bé thật hay – thu hút lạ kỳ. Những ánh mắt tròn xoe, bỡ ngỡ và thích thú… Thế là, tôi lấy giấy ra…, bỏ hẳn ý định sẽ quay về Sài Gòn chọn đề tài khác. Sẽ không có trước mặt tôi những gì như tôi nhìn thấy trong tranh. Và tôi cũng sẽ rất khó ký họa lại những sự chuyển động của người lớn trong năm đầu tiên này. Nhưng, luôn có những đứa bé ẵm em đứng nhìn tôi hàng giờ liền; luôn có những ánh mắt mở to cho tôi ký họa chân dung mà không bao giờ chán. Tôi không có khả năng ghi lại trên bức vẽ trong khoảnh khắc các em nở nụ cười ngây thơ chân chất, nhưng tôi cảm nhận được cái hồn đó đã len lỏi vào trong tôi. Một cảm giác mới mẻ và lạ lẫm.

Phú quý, ngày… tháng 12 năm 2000

“ Lần đầu tiên đi thực tế. Đúng là thực tế không như mình tưởng tượng. Nhưng, cảm giác mới lạ lùng làm sao! Những ngôi nhà tranh vách đất, những bờ rào bằng củi xiêu vẹo, những gương mặt khắc khổ hồn Chăm. Chân chất đến nao lòng… Sao cảm thấy một sự mâu thuẫn đến kỳ lạ. Trong chính cái nghèo đó, cái đẹp mới được cảm nhận. Rồi mai này, khi làng giàu lên, sẽ thay thế những ngôi nhà vách đất này là bức tường xi măng lạnh lẽo, thay thế bờ rào xiêu vẹo này này hàng rào kẽm gai sắc cạnh. Cuộc sống khá hơn, nhưng đến lúc đó, có thể còn được cảm nhận về cái đẹp như thế này không? ”

“ Những đứa bé! Ôi gương mặt và ánh mắt của chúng! Lạ lẫm và ngây ngô! Sự chăm chú khi chúng nhìn mình vẽ làm mình có được cảm giác rằng mình rất quan trọng! Nói ra chắc những người cùng đi sẽ buồn cười, nhưng mình thật sự cảm thấy vui sướng làm sao! Lâu lắm rồi mình mới được cười vui một cách thật sự…”

“ Ngày hôm nay đã đi bộ thật nhiều, nhưng cũng đã được thấy thật nhiều. Càng đi sâu vào trong làng,càng cảm thấy trở nên thân thuộc. Cũng vườn cây, ruộng lúa, con mương,tiếng chó sủa, y như ở quê mình. Khác là có một bến nước để mọi người ra tắm rửa, giặt giũ. Cảm giác thật thanh bình. Được mấy cô gái Chăm dạy cho vài tiếng chào hỏi, nhưng lại thấy tụi nhóc cười rúc rích. Chắc là dạy nói bậy rồi…Niềm vui của mấy đứa bé thật đơn giản, nhìn chúng cười thật nhẹ nhõm làm sao! ”

“Mấy bạn học năm 2 ghé Phú Quý chơi, rồi rủ về Sơn Hải, một làng chài ven biển cách đó 15 km. Noel rồi, tự thưởng cho mình một ngày thư giãn. Trời ạ! Sơn Hải cũng thật là đẹp! Đi trên con đường gập ghềnh qua những vách núi đá thật ấn tượng thì cuối con đường đột ngột hiện ra một ngôi làng nhỏ nằm dài trên bãi biển. Rồi những đồi dương toàn cát và cát. Những dãy đồi cát nhìn từ xa có những đường sắc cạnh như lát cắt.Tuyệt vời nhất là những ốc đảo nước ngọt. Có gì lạ hơn thế! Giữa một vùng mênh mộng toàn cát lại có những hồ nước ngọt lớn nhỏ xanh trong.Tắm biển xong, leo lên núi cát, hét vang trời, rồi nhào xuống hồ nước ngọt. Ở làng quê hẻo hút ở miền trung lại có một nơi tuyệt vời như thế này đây! Bao nhiêu nỗi buồn đều tan biến! Gào thật to! Hát thật to! Đã có tiếng gió và tiếng biển cùng hòa nhịp. Một cảm giác sung sướng lâng lâng! Cảm giác căng thẳng, những suy nghĩ về người ấy đã tan biến tự lúc nào…nỗi buồn ấy đã như cát ở đây chảy hết qua lòng bàn tay. Nằm giữa rừng dương, dưới làn gió hiu hiu, giấc ngủ đến thật nhẹ nhàng…”

Bạn có bao giờ cảm nhận được ánh sáng của cát chưa? Thật lạ lùng làm sao! Khi tỉnh giấc bởi những giọt nước mưa len lỏi rơi xuống, tôi vẫn thấy bừng sáng một ánh nắng hắt vào mặt mình. ” Mưa nắng? ”, tôi nghĩ thế và nhìn lên bầu trời… Nhưng thật lạ, bầu trời âm u xám xịt đầy mây, và mưa càng rơi nặng hạt. Lúc đó, lần đầu tiên trong đầu tôi xuất hiện một từ mới, ” nắng cát ”. Ánh nắng hắt sáng ngời gương mặt tôi không phải là ánh nắng mặt trời, mà là ánh nắng của cát. Dẫu bầu trời xám ngoắt, mưa to, vẫn không sao làm dịu đi ánh sáng vàng rực của cát.

“ Tôi nằm đây
Giữa rừng dương im vắng .
Nắng cát,
Hắt mặt sáng ngời .
Những câu hát à ơi …
Không còn chơi vơi nữa .
Tình yêu đôi lứa …?
Giờ chẳng là chi …
Ôi đời có nhiều khi,
Vui ghê gớm !
Dẫu đã buồn ghê gớm ! …
Những khoảnh khắc tuyệt vời …
Tuôn rơi …..
À ơi ! ”

Đó là đầu tiên tôi đi thực tế… Vụng về và bỡ ngỡ… Nhưng cũng mở ra cho tôi nhiều cảm giác mới mẻ. Tôi đã từng đi nhiều nơi, nhưng những lần đó, chỉ là những lần đi du lịch, lướt qua bằng vẻ bề ngoài hời hợt. Bây giờ, tôi đi, để quan sát, để học cách nhìn và cảm nhận. Tôi không biết những người cùng đi với mình có suy nghĩ gì, nhưng với tôi, ấn tượng thực tế đầu tiên thật là quan trọng. Bài thực tế của tôi được 8 điểm. Lần đầu tiên tôi đưa những cảm nhận thực tế vào trong bài sáng tác, về những em bé làng Chăm.

Năm 2 :
Tây nguyên – cảm giác nguyên sơ, dạt dào xúc cảm…

Năm hai cũng là một năm tôi gặp nhiều bất ổn về mặt tình cảm. Những cảm giác đau khổ cứ day dứt trong tôi. Tôi không sao lý giải được những gì đã xảy ra, không sao hiểu được những thay đổi thất thường trong con người. Và càng không thể nào nói lên được thành lời những day dứt ấy. Bài thi chạm nổi bố cục ba người, tôi làm hai nhân vật đang sung sướng chờ đợi sự xuất hiện của sinh linh thứ ba. Tôi biết có thể vì điều này khiến bài tôi không được điểm cao vì sẽ bị nghĩ là ăn gian một nhân vật, nhưng tôi thích nó lắm. Một góc độ nào đó, bài này đã nói ra được mơ ước thời thơ ấu của tôi – mơ ước về một gia đình hạnh phúc thật sự của riêng mình, đầy ắp tình yêu thương!

Thực tế năm này tôi chọn Gia Lai. Nơi đầu tiên tôi đặt chân đến là Kongchoro, một làng dân tộc Gia - rai trải dọc theo con đường heo hút, không điện, không nước, tôi gọi đùa nơi đây là làng” không cho ra”. Đi vài cây số mới thấy lác đác vài nóc nhà. Những đêm sáng trăng, người ta tụ tập lại rất đông, tôi không hiểu mọi người đến từ đâu mà nhiều thế, trong khi ban ngày tôi đi mỏi cả chân, tìm mỏi cả mắt mà nhiều khi chẳng thấy ai. Một cảm giác nguyên sơ, lạ lẫm.

Rồi băng qua đường rừng tôi đến Azunpa, tìm đến Phú Bổn, một làng đồng bằng dân tộc có gương mặt đẹp nhất. Nếu xung quanh không có núi, không có những căn nhà sàn, tôi sẽ nghĩ đây là quê mình. Cũng những con đường nhỏ đi vào xóm, cũng những những cánh đồng lúa rộng mênh mông. Cảm giác thật thanh bình. Chiều chiều mọi người tụ tập ở bến sông, cùng tắm gội, giặt giũ. Cảm giác thú vị khi quan sát những em bé đào những hố nhỏ, rồi múc nước đã được chắt lọc từ cát vào bình. Mọi người không uống nước từ những giếng nước có trong làng, mà uống nước sông đã được lọc sạch từ hố cát. Đêm đầu tiên đón tiếp người quen ( tôi đi cùng một người anh kết nghĩa học năm 5 khoa lụa,người mà mỗi năm đều chọn nơi thực tế là Tây Nguyên ), trong căn nhà sàn được tỏa sáng bởi ánh lửa, mọi người quây quần lại uống rượu cần và hát. Một anh chàng dân tộc vừa đàn vừa hát một bài hát do mình sáng tác. Tiếng hát day dứt như tâm trạng một con đại bàng bị gãy cánh, một nỗi khát khao cháy bỏng… Nghe đến xoáy lòng. Những tiếng hát đầy lửa, đầy chất núi rừng hòa tan vào hương vị rượu cần ngọt lịm ngây ngất, lâng lâng…

Tôi sẽ không tìm ở đâu được cái cảm giác bồng bềnh đó. Đi trên con đường gập ghềnh, tiếng hát bật ra khỏi lồng ngực như một sự giải thoát. Chưa bao giờ tôi thấy tiếng hát mình đầy lửa, đầy sức sống như những lần tôi vừa lang thang một mình, vừa cất tiếng hát không hề mệt mỏi trên những con đường len lỏi qua các buôn làng như thế.” … Ai yêu tự do, yêu rừng xanh thì lên núi nghe đàn… Chapi…i…ì…i…í…”.

“ Và đây, tôi! Tôi hôm nay mới thật là tôi! Một tôi – yêu đến nao lòng cái khoảnh khắc được hòa mình vào thiên nhiên; một tôi – yêu đến day dứt cái nét chất phác thật thà của cô gái dân tộc Ba na lấy một người không yêu, yêu đến xót xa cái nét ngây ngô của em bé bệnh Down lên 10 mà trông như một đứa trẻ lên 4. Tôi thương em mà cũng mong được như em, vô cảm trước những nỗi đau trong cuộc sống. Trái tim tôi nào được thanh thản như em, và yếu đuối hơn cả em. Oâi em bé! Em làm day dứt trong tôi những xúc cảm. Trong tận cùng của khoảnh khắc giữa tỉnh và điên, tôi lại được gặp em. Nghe có vẻ vô lý, nhưng em đã giúp tôi vượt qua cái khoảnh khắc không kiểm soát được mình. Em đã làm trái tim tôi dịu lại, ngay đúng lúc nó sắp nổ tung. Cảm ơn em, Thư!” ( 21/12/01 )

“Ôi cái cảm giác tuyệt vời! Lạ thật! Tôi không còn muốn gào thét nữa. Một mình, tôi lắng nghe cái cảm giác tuyệt vời trong tôi hoà quyện với tiếng sóng của gió thổi vào rừng thông. Một mình nhưng tôi không còn cảm giác cô đơn, dẫu xung quanh chỉ có một rừng thông ngút ngàn, chỉ có tiếng của gió và tiếng cánh cây khô rớt nhẹ. Tôi trượt dài trên lá thông, tiếng cười vỡ ra vui sướng. Tôi như trở thành em bé hôm qua, thả niềm vui của mình vào gió…” ( 22/12/01 )

Dấu ấn đậm nét trong tôi ở Tây Nguyên là thân phận của những người phụ nữ… Sáng sớm còn đang mơ màng trong cái lạnh giá của núi rừng đã nghe tiếng chày họ giã. Buổi trưa trên rẫy và buổi chiều lại thấy họ còng xuống bởi gùi củi nặng trĩu trên lưng.Và những em bé với cái bụng phình to, ánh mắt hoang dã, ngơ ngác… Những gương mặt với ánh mắt như luôn hằn sâu một câu hỏi…Trước những gương mặt chất phác, thật thà, con tim tôi trở nên run rẩy, nhỏ bé…

Bài thực tế năm hai tôi được 8,5 điểm. Nhưng quan trọng hơn hết là những cảm nhận về vùng đất này đã theo tôi đi vào bài học sáng tác suốt 1 năm sau. Và, tôi đã được trường lưu lại hai bức phù điêu về đề tài này. Nhận được lời khen từ một người thầy nổi tiếng kiệm lời, tôi cảm thấy vui lắm. Mặc dù, trong tôi vẫn chưa thực sự hiểu biết và vận dụng những kỹ năng chuyên môn, nhưng tôi đã sáng tác về Tây Nguyên với tất cả những cảm nhận và tình cảm của mình.

Năm 3 :
Đường phố Hà Nội – Sài Gòn , một góc thân thiện, một góc xa lạ…

Hà Nội không phải là nơi tôi đặt chân đến lần đầu. Nhưng cũng như những lần đi chơi trước đó, trong một khoảng thời gian ngắn ngủi, và nhất là khi chưa đặt chân vào trường, tôi đã chi’ nhìn Hà Nội một cách thoáng qua.

Lần đi này, thật tình cũng là một sự kết hợp. Cứ mỗi lần cảm thấy tâm hồn mình mệt mỏi, cô đơn là tôi muốn tìm đến nơi này. Vì ở đó, tôi tìm thấy được một tình cảm yêu thương. Từ ngày bước vào trường, tôi chưa một lần đặt chân trở lại.

Những ngày lang thang trên đường phố thủ đô, tôi có dịp nhìn Hà Nội ở một góc độ khác. Không phải là một Hà Nội nhẹ nhàng sâu sắc như trong hoài niệm của các nhạc sĩ, mà là một Hà Nội ồn ào náo nhiệt không thua kém Sài Gòn; một góc phố chen chúc tính trong từng mét vuông đất. Tôi khám phá ra một Hà Nội đang đau đớn, dằn xé trong sự mâu thuẫn, trong sự trộn lẫn giữa cũ và mới, giữa những người dân các vùng nông thôn háo hức đổ về tìm kiếm cơ hội đổi đời và những người Hà Nội gốc đang nghẹt thở, vùng vẫy tìm chút hoài niệm cổ xưa. Mỗi ngày hai buổi sáng chiều tôi ngồi quan sát không khí náo nhiệt bên Hồ Gươm với một cảm giác thú vị. Những con người vây quanh một ván cờ bình phẩm không chán... những bác trai vừa đi bộ vừa nghe đài… những bác gái ngồi phe phẩy quạt nan… những người trẻ tung tăng cười nói… tạo thành một không khí rộn ràng không trộn lẫn vào đâu được, chỉ có ở mỗi Hồ Gươm.

Rồi cái gió lồng lộng trên Hồ Tây vào những buổi chiều.

“ Dòng nước chảy, hững hờ. Giấc ngủ cũng đến một cách hững hờ, lơ mơ… Mở mắt ra là nước… Mở mắt ra là sóng… Cái cảm giác mới tuyệt vời làm sao! Mơn man quanh mình là gió…Thèm được nằm trên nước nhẹ nhàng như cánh lục bình. Thèm được trôi xuôi theo dòng như một chiếc lá… Nước mơn man… Gió mơn man… Cảm giác được ấp ôm, chở che và hòa nhịp một cách trọn vẹn!”

Và đường phố với quán cóc. Những người đàn ông có thể ngồi đó hàng giờ liền. Tôi muốn biết vô cùng những suy nghĩ ở trong đầu họ. Lần đầu tiên, đối tượng sáng tác của tôi xuất hiện hình ảnh những người đàn ông. Khắc họa trong góc nhìn của tôi về họ là sự dằn nén những cơn khát đốt cháy trong lòng, là những hoài bão khẳng định cái tôi, là những cảm giác mâu thuẫn chồng chéo…

Còn Sài Gòn. Tôi giận những người nhạc sĩ gốc Hà Nội thường dành nhiều hoài niệm cho thủ đô mà quên mất nơi đã cưu mang mình. Tôi ghét những người luôn phủ lên Sài Gòn một lớp vỏ ồn ào hời hợt khi so sánh với làng quê yên tĩnh, mà quên mất rằng họ cũng đâu muốn rời xa nó. Sài Gòn tuy mang vẻ náo nhiệt nhưng có nhiều góc khuất sâu lắng.Sài Gòn, tôi yêu nhiều và cũng chạnh lòng nhiều.

“ Đường Sài Gòn vào những ngày mưa
Vẫn người đông nhu trưa nồng cháy lửa…
Người đi đâu? Về đâu?

Và ta,
Đi đâu? Về đâu?
Giữa cái nắng …
một mình gay gắt
giữa quay quắt cơn mưa…
Có ai tìm được nhau chưa?
trong dòng người cuồn cuộn.
Ánh mắt nhìn hiếm muộn
nhoà nhạt dưới mưa…
Hừng hực cái nóng buổi trưa,
tước mất nét riêng của từng gương mặt…

Ta đi đâu?
Một khoảng trống
để lại phía sau
bị lấp đầy trong khoảnh khắc.
Người đi đâu?
Vội vã ùn vào nhau…
Vội vã rời nhau…

Người về đâu?
Và ta, về đâu? “

( 7/ 2002 )

Hai thành phố, đều cùng là một tình yêu, đều chứa đựng một cơn khát cháy lòng.

Năm 4 :
Lào Cai – một bức tranh màu sắc.

“ Mi có biết là ta đang ở đâu không, khi mi nhận được lá thư này?

Hôm qua ở đây mới vừa có phiên chợ. Mỗi tuần một lần, người dân tộc H’Mông, Phù lá…từ các bản đổ về, đông nườm nượp. Anh chồng đi trước,cô vợ gùi hàng theo sau. Ở đây vẫn chưa có sự bình đẳng nam nữ, thân phận đàn bà cũng ccực khổ như ở Tây Nguyên. Duy chỉ có một điều là họ được ăn bận sặc sỡ, còn đàn ông thì chỉ duy nhất một màu đen. Con nít mới đẻ chưa đầy tháng mà họ đã địu sau lưng, cùng đi rẫy, đi chợ…

Đường lên đây đẹp và nguy hiểm hơn cả Đà Lạt. Núi chìm vào trong mây. Đường đi uốn lượn quanh núi, lên đỉnh rồi lại xuống. Từ Hà Nội lên đây mất tám tiếng xe lửa rồi thêm hai tiếng xe đò. Ta đến Hà Nội vào sáng thứ năm, ngủ lại một đêm, tối thứ sáu lên xe lửa và sáng thứ bảy có mặt ở đây. Phiên chợ bắt đầu từ sáng chủ nhật đến hết ngày, đầy đủ những sắc màu...

Cứ mỗi lần đi đến một nơi nào đó là ta nghĩ đến mi. Ta nghĩ đến nét mặt sung sướng cực kỳ ngây thơ của mi trước những khám phá mới mẻ. Sự sung sướng ấy lan tỏa sang cả nguời bên cạnh… Gủi đến mi cái lạnh se sẽ của mùa thu…! Mi đoán ra nơi ta đến chưa? Gồm sáu chữ cái. “A” có một chữ “A”, “B”- có một chữ “B”. Đoán đi rồi mail cho ta nhé!“ (08/09/03)

“ Ta đang ngồi một mình giữa quãng đèo vắng. Dưới là ruộng lúa, vách núi cũng là ruộng lúa ( gọi là sườn núi thì đúng hơn nhỉ,vì vách núi thường thẳng đứng ). Ruộng bậc thang nối nhau tầng tầng trông rất đẹp mắt. Người dân tộc kể ra cũng tài! Những ngọn núi thật xa, thật cao mà họ vẫn lên tới nơi để trồng trọt. Ngay đối diện chỗ ta ngồi ngước nhìn lên có mấy mẹ con người H’mông đang đứng thêu trên ruộng lúa, bên dưới là vách núi thẳng, cao hon 25m, trợt chân xuống là kể như rồi.lần đầu tiên nhìn thấy thật buồn cười, chẳng hiểu sao lại đứng ngoài ruộng mà thêu.sau này hỏi mới biết là do trong nhà tối quá ( nhà nguời dân tộc vùng này làm bằng vách đất dày hơn nửa mét, chỉ có một cửa ra vào duy nhất, không có cửa sổ gì cả, để chống rét ),và nhân tiện họ đứng trông để trâu không ăn lúa? ( Vế này do ta nghĩ, chẳng biết có đúng không! )

Màu xanh thẫm của cây xen lẫn với màu xanh non của lúa, xanh tươi của ngô làm những ngọn núi chia thành nhiều mảng tách biệt trông cũng vui mắt. Và thêm màu trắng bãng lãng của mây xóa mờ đỉnh núi, thật đẹp. Mi còn nhớ câu thơ “ Nhớ bản sương giăng nhớ đèo mây phủ “ của Chế Lan Viên trong bài “ Tiếng hát con tàu” chứ? Đích thị là cảnh đó! Ở giữa núi mà vẫn nghe tiếng gà gáy, tiếng chó sủa. Nhắm mắt lại có cảm giác như đang ở quê mình.

Ở đây mưa hoài, do ảnh hưởng của áp thấp nhiệt đới. Mấy lần ta leo lên đỉnh núi cũng là mấy lần mưa, chẳng chụp được tấm ảnh nào cho ra hồn. Nghe lời ta diễn tả, mi có tưởng tượng ra không?
Gởi đến mi chút cái lạnh của miền Tây Bắc!” (12/09/03)

“Mấy hôm nay trời lại mưa. Nằm dài ở nhà cũng chán,tự dưng cảm thấy muốn trở về…Ý muốn đó cứ thôi thúc mãi. Dù biết rằng, khi trở về cũng sẽ lại rơi vào sự nhàm chán. Đôi khi khùng khùng, la làng lên rằng, ước gì có ai đó chờ ta ở Sài Gòn, ta sẽ về ngay không chần chờ do dự. Buồn cười thật! Nhìn thấy hai người có tình cảm với nhau, nhưng vì khoảng cách Hà Nội – Sài gòn xa quá nên đành nén lại, mà cảm thấy tiếc và tội nghiệp cho họ vì không có được cái nhiệt huyết của mình ( hay là điên khùng đây?). Buồn cười thật! Hai mươi bảy tuổi rồi mà vẫn còn muốn yêu nông nổi như trẻ con. Nhất là những lúc đi xa như thế này, rơi vào phong cảnh lãng mạn đến dường này mà cứ cảm giác như đang lọt thỏm vào nỗi cô đơn đến tận cùng”. (17/09/03)

“Ngày hôm kia ta đã leo qua đến ba ngọn núi để đến nhà một người dân tộc Dao ( nếu biết trước là xa thế thì có lẽ ta đã không đi rồi, nhưng bà ta cứ bảo “gần lắm, ở nhà có nhiều vải đẹp lắm!”). Đẹp quá nhưng cũng mệt quá! Người Dao thích làm nhà trên đỉnh núi cao, từ nhà có thể nhìn xuống tất cả mọi thứ bên dưới, từ người lạ đi lên hay con trâu ăn lúa… Người dân tộc ở đây giàu hơn dân tộc ở Tây Nguyên nhiều. Ruộng bậc thang chạy tít từ chân núi lên đến ngọn. Quần áo họ bận thì cũng thật là đắt tiền ( từ ba trăm đến một triệu đồng), dù rằng tự tay họ thêu lấy, mất vài tháng. Có lẽ,con đường du lịch đã mang đến cho họ một ý thức rất rõ về giá trị của đồng tiền. Nhưng phần nào, cũng nhờ du lịch mà họ trở nên cởi mở thân thiện hơn. Chiều hôm qua, một chị người Mèo ở chợ SaPa đã yêu cầu ta hát một bài cải lương khi biết ta là người miền Nam. Ngạc nhiên vì ở tận vùng cao này người ta cũng thích cải lương, đứng giữa chợ tao hát luôn. Thế là, tao trở thành ngôi sao đó mi ạ! Mi biết giọng tao to và khỏe cỡ nào rồi đó, gần như cả chợ đều nghe. Mọi người liên tục vỗ tay và yêu cầu tao hát tiếp, và tao hứng chí hát luôn, hát đến lúc trời sụp tối họ mới đẻ cho tao về. Cả tuần ở SaPa tao được ưu ái bán toàn giá rẻ những món đồ lưu niệm. Thiệt là vui hết sức!” ( 25/09/03 )

“ Hôm qua ta lại lạc vào một nơi đẹp không tưởng. Đẹp đến nao lòng và cũng lạnh đến nao lòng! Có lẽ nếu không có cái se lạnh là thức dậy cảm giác thèm một hơi ấm thì đã trọn vẹn hơn chăng? Ngồi trên xe ôm, hơi lạnh xộc vào muĩ, nếu là ngươi, có lẽ ta cũng cố vứt bỏ đi những tự ái mà dụi mặt vào, mà vòng tay ôm lấy. Có thể mi cũng không tin, nhưng nói thật lòng, nếu hỏi ta nhớ nhất, tiếc nhất điều gì của ngày xưa, thì đó là được vòng tay ôm, được cảm giác anh bình khi dựa vào vai mi... Thế đấy! Không ai tin được một người nổi loạn như ta mà lại khao khát đến vô cùng một cảm giác bình an, nhỉ!? ”

“ Hôm nay là thứ bảy, tao vừa đi chợ phiên Cán Cấu về. Chợ này còn đẹp, đẹp hơn chợ Bắc Hà nhiều lắm. Ở đây người ta họp chợ trên triền núi nhấp nhô uốn khúc chứ không chui vào khung nhà xi măng như ở Bắc Hà. Mi thử tưởng tượng xem, hàng người đứng dọc hai bên lề đường, kéo dài lên một khu đất trống nhấp nhô trên triền đồi. Cả ba mặt còn lại là thung lũng xanh rì được bao bọc bởi những dãy núi có những hình thù thú vị. Hãy hình dung nhé! Giữa một màu xanh rì của núi rừng có một khoảng nhấn màu sắc nổi bật trông thật ấn tượng. Một bức tranh màu sắc sống động làm sao! ” ( …09/03 )

Đã lâu, rất lâu, tôi không còn thói quen viết thư cho ai cả. Vậy mà khi đến vùng núi Tây Bắc, mỗi tuần hai lần tôi lại đến bưu điện gửi thư cho bạn. Cảnh đẹp ở nơi đó làm tôi choáng ngợp, và không thể không viết thư chia sẻ. Tôi không biết như thế nào là thiên đường, nhưng tôi có cảm giác, mình đã chạm chân đến nó. Buổi chiều tối giữa làn sương bay là đà, ngồi nhắp ly rượu ngô sủi tăm mà cảm nhận vị cay nồng ấm lan tỏa cả người. Buổi trưa, dừng chân giữa lưng chừng núi, nằm dài bên vệ đường hít thở không khí trong lành và mắt dõi theo những nấc ruộng bậc thang uốn lượn vui mắt theo vách núi. Buổi sáng, lặng người trong cảm giác se se lạnh mà ngắm những đám mây sương trắng xóa bập bềnh dưới thung lũng. Tôi như vỡ òa ra vì sự khao khát được chia sẻ những gì mình cảm nhận, những gì mình quan sát. Tôi nghĩ đến mấy đứa bạn thân của mình, tụi nó luôn bị sự tất bật của công việc cuốn trôi, đến bao giờ mới có được những cảm nhận tuyệt vời mà tôi đã có? Và trong niềm vui sướng của tôi lại day dứt một sự tiếc nuối. Tôi muốn được nhân đôi, nhân ba cảm giác tuyệt vời đó biết bao!

Và đây cũng là năm tôi thực sự ký họa được nhiều. Những gương mặt đậm chất vùng cao với nếp trán dô bướng bỉnh, mũi nhỏ và hếch. Những nếp áo quần không lẫn vào đâu. Tôi không hiểu họ nghĩ gì, vì ở một góc độ nào đó, tôi không thể tiếp cận được nhưng tôi thật sự cảm phục họ. Vì sự dẻo dai trong lao động, và vì họ vẫn giữ được bản sắc văn hóa của riêng mình khi kiên quyết không từ bỏ bộ trang phục truyền thống tuy đẹp nhưng rất nặng nề và bất tiện của người H’mông ( trang phục dân tộc Mèo hoa ở Bắc Hà đầy màu sắc nhưng rườm rà và phùng phình hơn dân tộc Mèo đen ở SaPa nhiều ). Dù, ở một góc độ nào đó, con đường du lịch đã mang đến cho họ lối sống thực dụng hơn. Tôi thực sự muốn quay trở lại vùng Tây Bắc này và phập phồng một nỗi lo sợ sau này sự phát triển của du lịch sẽ khiến Bắc Hà đi theo con đường của SaPa. Ở SaPa, tất cả các nẻo đường đi đến các bản người dân tộc đều phải trả tiền, ngay cả khi tôi được một bạn nhỏ người Dao mời về nhà chơi. Bỏ qua cảm gíác bất mãn duy nhất đó, tôi đã trải qua tiếp một chuyến đi thực tế tuyệt vời. Điểm thực tế tôi được điểm chín và đã có một tác phẩm đoạt giải nhì kỳ triển lãm Điêu khắc lần 4 của trường( không có giải nhất ), một giải thưởng cao nhất đầu tiên tôi được nhận kể từ ngày đặt chân vào trường.

Năm 5 : Tây Nguyên, sự trở lại…

Năm nay, tôi đã cân nhắc nhiều về địa điểm thực tế, nơi sẽ tạo cảm xúc cho tác phẩm tốt nghiệp. Tôi quay lại Phan Rang một tuần vào dịp hè, ở nơi đó đã ít nhiều thay đổi. Bắc Hà, tôi yêu vẻ đẹp thiên nhiên nơi đó, nhưng con người ở đó chưa thực sự lay động sự rung cảm trong tôi như người dân ở Tây Nguyên…

Tôi trở lại Tây Nguyên. Trở lại một vùng rừng núi nghèo nhưng con người chất phác… Trở lại một nơi thật sự là núi rừng đã buộc vào tôi một sợi dây tình cảm. Ở nơi đó, vẫn có những người nhớ đến tôi. Khi tôi ghé nhà tìm cô bé Y Thoan, không gặp, đành nhắn lại và khi từ làng KonTui ra, tôi gặp em đang ngồi ở ngã ba làng Kohnlor2 chờ trong bóng chiều chập choạng. Em nhất quyết đòi tôi phải ghé nhà uống rượu cần vào một ngày nào đó. Vẫn cái giọng lơ lớ dễ thương. Ở đó, tôi gặp lại Doan, cô gái BaNa ngày xưa đã lấy một người không yêu. Doan bây giờ đã có thêm đứa con thứ hai, gương mặt sạm đen vì vất vả, tất tả nói chuyện với tôi trên đường đến trạm y tế xin thuốc cho con. Nỗi buồn trong ánh mắt ngày xưa giờ đã nhường chỗ cho sự lo âu của người mẹ trẻ.

Phong cảnh, con người ở đây vẫn như xưa. Tôi hiểu tại vì sao anh bạn có biệt danh “ bóng ma biên giớ i” luôn chọn Tây Nguyên làm nơi thực tế. Cái hồn người ở đây khắc khoải làm sao trong tác phẩm của anh. Tôi sẽ không có đủ sức dẻo dai để như anh lang thang khắp mọi buôn làng ở vùng rừng núi rộng lớn như thế này. Nhưng cũng luôn ám ảnh trong tôi thân phận của người phụ nữ. Vẫn là những bà già còng lưng gùi củi, vẫn là những người mẹ trẻ trước ngực là con, sau lưng là gùi lặn lội lên rẫy. Vẫn là những em bé gái sớm còng lưng vì trĩu nặng đôi vai với những gùi củi cao bằng chính mình. Sức chịu đựng của họ thật kinh ngạc! Trả lời cho câu hỏi của tôi “ chồng đâu mà để chị địu con lên rẫy một mình? ”, là những nụ cười hiền lành ” nó đang uống rượu ở nhà, không đi đâu! ” Hiếm hoi lắm tôi mới nhìn thấy hình ảnh người đàn ông trên xe bò đi chở củi hoặc ngồi đẽo chiếc thuyền độc mộc trên bãi cát ngoài sông.

“ Làng Kôngrơbang, đã có những căn nhà mới kiểu người Kinh xen lẫn những ngôi nhà sàn cũ kỹ.Tiếc là, ngôi nhà rông làng này lại làm bằng tôn, một vật liệu vô hồn và tách biệt hẳn những ngôi nhà khác trong làng.

Rồi bao lâu nữa nơi đây sẽ thay đổi hoàn toàn? Cứ nghĩ đến một ngày nào đó quay lại, thay thế những căn nhà sàn cũ kỹ hôm nay sẽ là những khối nhà hình hộp bằng xi măng lạnh lẽo mà cảm thấy hẫng đi!

Chắc chỉ mỗi bến sông là sẽ vẫn mãi như vậy.Vẫn con dốc thoai thoải…..,vẫn những chiếc thuyền độc mộc xếp dài…..,vẫn chiều chiều mọi người ra đây tắm rửa giặt giũ… vẫn những đứa bé dẫu mới lên bốn lên năm đã biết tự ra bến sông tự tắm giặt cho mình.

“ Kon Tum gay gắt mưa nhiều
Lâng lâng dào dạt phiêu diêu rượu cần
Ta say lay lắt bần thần
Ước gì có bạn tri âm lúc này!
Để không chỉ một người say…...
Để không chỉ một người quay quắt buồn...”

“Bao buổi chiều rồi tôi ngồi dưới chân cầu treo, ngắm nhìn những bước đi của họ. Hình ảnh hai cánh tay nắm lại trước bụng thật quá đối nghịch với gùi củi nẵng trĩu trên vai... Nhoi nhói trong tôi một câu hỏi… Thân phận người phụ nữ, từ nhỏ tới lớn, khi có chồng, và đến khi về già luôn luôn gắn liền với chiếc gùi nặng trĩu… như là sự luân hồi của số kiếp, đến bao giờ mới thực sự thoát ra?”

Tôi không biết mọi người cảm nhận sao về phác thảo tốt nghiệp của tôi... Và mặc dù có những lời chê rằng tôi lặp lại nhưng cũng có những lời khen cho tôi niềm vui để đi tiếp sự lựa chọn của mình. Hơn ai hết, tôi cảm nhận rõ những tình cảm và nỗi day dứt của mình xuất phát từ lần thực tế năm 2. Và năm cuối cùng này, tôi muốn đi sâu vào tình cảm ấy. Có thể với mọi người, tác phẩm này không mới hơn, không thoát ra được ấn tượng đầu tiên về đề tài này của tôi từ hai năm trước. Nhưng điều quan trọng nhất là, tình cảm của tôi về con người, về vùng đất này sẽ không thể nào thay đổi.

Tôi không biết rằng, sau này khi đã ra trường tôi có còn dip trải qua những chuyến đi thực tế tuyệt vời như thế này không. Nhưng một điều chắc chắn là, nơi nào đã qua, tôi vẫn luôn khao khát được quay trở lại, và không chỉ một lần!

Lời kết:
Suy nghĩ của tôi về hạnh phúc từ cái nhìn của một người làm nghệ thuật…

Tôi đã từng ao ước về một hạnh phúc lớn – một không khí gia đình ấm áp thật sự của riêng mình. Mười năm trời, tôi đã tự đắm chìm trong vòng lẩn quẩn của những nỗi đau khổ. Sự khao khát một tình cảm yêu thương đã khiến tôi luôn sống trong cảm giác khắc khoải cô đơn, luôn vật vã trước những tiếng gào thét từ bên trong…

“ Sự cô đơn, hình như không đi liền với tĩnh lặng. Những lúc cô đơn tôi luôn nghe thấy lòng mình gào thét cuồng dại. Vậy nên, tôi sợ một mình, sợ đối diện với chính mình!” ( 1998 )

“ Cho đến bây giờ, tao cũng không biết như thế nào là một hạnh phúc trọn vẹn, thật sự ! Tao lúc nào cũng đi góp nhặt những điều nhỏ nhoi . Những niềm vui, những đam mê, những giấc mơ, những trăn trở, những day dứt, những đợi chờ, những hy vọng… từng chút, từng chút một… Chỉ để được vui sướng, được hạnh phúc vì cảm thấy mình còn đau khổ, còn cảm giác, còn sống .

Tao sợ sự cô đơn ! Vì nó làm tao xáo trộn. Nó khơi dậy những suy nghĩ quay cuồng đầu óc. Nhưng hơn hết, điều làm tao lo sợ nhất là khoảnh khắc rơi vào tình yêu .

Không ai, sẽ không ai biết được những gì đang xảy ra trong tao. Không ai, sẽ không ai hiểu được tao đã trải qua những cảm giác gì. Cho dù tao có hét lên, có nói ra những gì tao nghĩ. Có gào thét lên, có điên cuồng… cũng mãi không thể nào thoát ra sự tuyệt vọng. Những ngày qua một phần con người tao đã thoát ra để nhìn tao suy sụp, gục ngã . Tao thấy tao nhỏ nhoi đến tội nghiệp trước sự dửng dưng, lạnh lùng đến độc ác của con người. Tao nhìn thấy tao sắp sửa bị đào thải khỏi cuộc sống. Cái phần người sắp sửa bị đào thải đó không còn chút sức lực, đang thoi thóp,thoi thóp… Tao không biết phải làm gì để cứu cái phần người đó . Mà không biết có nên cứu không ? Bởi vì tao biết, cái phần đáng ghét đó không cần đến tao. Nó chỉ cần đến mi, đến người khác, những con người không bao giờ hiểu, không bao giờ thương xót nó .

Trong mũi có máu ! Tao có cảm giác đó là nhựa sống, là sức sống của tao đang tràn ra ngoài. Đến một lúc nào đó sẽ cạn, sẽ cạn … Tao khoái trá nhìn, chờ đợi cái kết cục tất yếu sẽ xảy ra. Cái phần người đó sẽ chết, vì kiệt sức, vì trái tim yếu đuối không còn chịu nổi áp lực của tình cảm .

Thời gian sau này, trái tim của tao đập nhanh lắm. Hình như nó cũng nhận ra rằng nếu tao cứ mãi trong tình trạng này thì chẳng mấy chốc sẽ không hoạt động nữa. Nên nó đập cuồng lên, gấp gáp những nhịp sống cuối cùng. Tao cố gắng kiềm lại. Nhưng trái tim không thuộc quyền điều khiển của tao, mà thuộc về cái phần tình cảm ngu ngốc ấy . Nó đâu còn tỉnh táo để nhận thấy sự vô kỷ luật của trái tim nó. Nó đâu thể hiểu được rằng những nhịp đập gấp gáp vội vã chỉ nhanh chóng kết thúc cuộc đới nó thôi. Trái tim đập cuồng loạn lên, máu không kịp đến với não đã vội rút đi, làm tao cũng thiếu dưỡng khí, mê mệt theo. Rồi sẽ đến lúc tao sẽ bị suy tim, mạch sẽ yếu dần đi, trái tim sẽ không còn đủ sức để đập nữa. Nhưng cũng có thể tao sẽ gục ngã trước nó. Bộ não tao đang tê liệt dần, mụ mị đi. Như thế thì chuyện gì sẽ xảy ra? Không còn bị kiềm hãm, trái tim sẽ cuồng lên. Có thể lắmchứ! Mất tao, làm sao nó đứng vững nổi, dù nó chưa bao giờ quan tâm, thậm chí còn căm ghét phần lý trí đang cố gắng kiềm chế nó!”
( 12/ 2000 )

Đã có một khoảng thời gian như thế, có một khoảng thời gian tôi ở trong ranh giới giữa tỉnh và điên. Nhưng đến bây giờ, tôi nhận ra rằng, tôi đã lãng phí quá nhiều thời gian. Tôi cứ mải mê đi tìm tình yêu thương của con người, tìm cái hạnh phúc mà một mình tôi không thể quyết định được, không thể tạo ra được. Từ ngày bước chân vào trường này, từ những chuyến rong ruổi đi thực tế, tôi mới nhận ra rằng, cứ mỗi lần đi đâu xa, cứ mỗi lần hòa mình vào thiên nhiên, quan sát những mảnh đời, những con người bình dị, chân chất ở những tôi đến, tâm hồn tôi như trải rộng ra, tôi cảm thấy thanh thản, nhẹ nhàng. Và cứ mỗi lần hoàn thành một tác phẩm, tôi cũng cảm thấy sung sướng làm sao! Cảm gíác do mười đầu ngón tay mang lại khi sờ vào những hình khối, những đường nét do chính mình tạo ra cũng tuyệt vời làm sao! Những hạnh phúc nho nhỏ đó, tự bản thân tôi có thể tự tạo ra cho mình mà không phải phụ thuộc vào ai, chờ đợi vào ai. Vậy nên, tôi cảm thấy tiếc khoảng thời gian 10 năm dài dằng dặc, cứ ôm chặt lấy ước mơ hạnh phúc về một tình cảm yêu thương, mà chờ đợi, để rồi đau khổ, để rồi phiền muộn và day dứt về những mối quan hệ giữa người và người. Trong khi đó, hạnh phúc đang nằm trong chính hai bàn tay tôi, ở trong chính suy nghĩ của tôi!

Năm nay là năm học cuối cùng. Tôi đã thôi không còn hoài nghi về khả năng của mình cũng như không còn hoang mang chẳng biết rẽ vào đâu trước muôn vàn ngã đường đang chờ tôi trước mặt. Bởi vì tôi biết rằng tôi sẽ không tự ép mình phải ngã theo một cá nhân nào đó khi mà dẫn dắt tôi sẽ là cảm xúc của chính mình. Tôi không hoài vọng về một sự nổi tiếng hay được mọi người thừa nhận. Tôi sẽ bắt đầu cho những khao khát cháy bỏng từ thuở ấu thơ. Tôi sẽ bắt đầu một cuộc hành trình khám phá cuộc sống chung quanh mình. Và từ đó, góp nhặt từng chút, từng chút một những niềm vui nho nhỏ tạo thành một hạnh phúc thật sự! Dĩ nhiên, ở một góc khuất sâu kín trong tâm hồn, tôi vẫn khao khát được nhân đôi những niềm vui. Biết đâu được điều kỳ diệu ấy sẽ đến, trên một chặng đường nào đó trong cuộc hành trình mà tôi lựa chọn!

tháng 03. 2005

Nguyễn Kim Hoàng.